W myśl art. 8 ust. 11 ustawy SUS, za osobę współpracującą z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność uważa się małżonka, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające, jeżeli łącznie spełnione są dwa warunki, tj.:
- pozostają z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym oraz
- współpracują przy prowadzeniu tej działalności lub wykonywaniu umowy agencyjnej lub umowy zlecenia.
Ponadto, zgodnie z art. 8 ust. 2 ustawy SUS, jeżeli pracownik, czyli osoba, z którą została zawarta umowa o pracę, spełnia kryteria określone dla osób współpracujących, o których mowa w ust. 11 – dla celów ubezpieczeń społecznych jest traktowany jako osoba współpracująca. Nie dotyczy to wyłącznie osób, z którymi została zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego.
Zasady naliczania składek zdrowotnych za osoby współpracujące
O ile osoby współpracujące z uwagi na tzw. zbiegi tytułu do ubezpieczeń społecznych mogą nie podlegać temu ubezpieczeniu, o tyle zawsze podlegać będą ubezpieczeniu zdrowotnemu. Jest ono bowiem opłacane z każdego tytułu, czyli także z tytułu posiadania statusu osoby współpracującej.
Zasady naliczania składek zdrowotnych za osobę współpracującą są takie same – bez względu na to, jaką formę opodatkowania wybrała osoba prowadząca działalność.
W okresie od 1 stycznia 2022 r. do 30 czerwca składki od takiej osoby były naliczane w wysokości 559,89 zł. W oparciu o art. 81 ust. 2za ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jedn. Dz. U. z 2021 r. poz. 1285, z późn. zm.; dalej ustawa zdrowotna), kwota ta była wyliczona jako 9 proc. od podstawy równej kwocie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”. W IV kwartale 2021 r. wynosiło ono 6221,04 zł (6221,04*9 proc. = 559,89 zł). Przepisy nie przewidywały możliwości odliczenia od podatku tej składki ani w całości ani w części (dla porównania, w 2021 r. składka ta wynosiła 381,81 zł i od podatku można było odliczyć 328,78 zł).
Zmiany od lipca 2022 roku
1 lipca 2022 r. weszła w życie nowelizacja Polskiego Ładu, czyli ustawa z 9 czerwca 2022 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw (dalej ustawa z 9 czerwca 2022 r.). Wprowadziła ona zmiany m.in. w ustawie zdrowotnej. Przeredagowaniu uległ wspomniany wyżej art. 81 ust. 2za ustawy zdrowotnej, w taki sposób, że kwestie dotyczące osób współpracujących zostały przeniesione do nowo dodanego ust. 2ya. Zgodnie z tym ustępem: Podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne osób współpracujących z osobami prowadzącymi działalność pozarolniczą oraz osobami, o których mowa w art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców, stanowi kwota odpowiadająca 75 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”. Składka w nowej wysokości obowiązuje od dnia 1 stycznia do dnia 31 grudnia danego roku kalendarzowego.”
Zasady odliczania składek na ubezpieczenie zdrowotne od podatku
Zasady odliczania składek na ubezpieczenie zdrowotne od podatku zależą od tego, jak opodatkowane są przychody osoby prowadzącej działalność gospodarczą, z którą dana osoba współpracuje. I tak, w przypadku:
- podatku według skali: nie ma możliwości rozliczenia składek osoby współpracującej w kosztach takiej działalności, ew. odliczenia ich od dochodu (odliczenia nie dotyczą też składek opłacanych przez przedsiębiorcę),
- podatku liniowego: można zaliczyć je w koszty uzyskania przychodów, ew. odliczyć od dochodu, ale wyłącznie do limitu 8700 zł, przy czym jest to jeden wspólny limit dla osoby prowadzącej działalność oraz dla osoby czy osób współpracujących,
- podatku zryczałtowanego: można pomniejszyć przychody o 50 proc. składek na ubezpieczenie zdrowotne zapłaconych w roku podatkowym za przedsiębiorcę oraz osoby współpracujące. Co ważne, nie ma tu górnej granicy składek, jaka może zostać odliczona.
Podstawa prawna: