Jednym z ustawowych zadań ZUS jest kontrola płatników składek. Ma ona na celu zweryfikowanie, czy wywiązują się oni ze swoich obowiązków w zakresie ubezpieczeń społecznych.
Do kontroli płatnika składek mają zastosowanie przepisy ustawy – Prawo przedsiębiorców.
Zgodnie z wyjaśnieniami ZUS kontrola jest prowadzona na podstawie rocznego planu kontroli, a zatem ma charakter planowy. W ramach realizacji tego planu dobór płatników składek, którzy mają zostać zweryfikowani, poprzedza analiza prawdopodobieństwa naruszenia przez nich prawa w zakresie ubezpieczeń społecznych oraz innych zadań, które zostały zlecone przez ZUS.
Kontrola ZUS może obejmować w szczególności:
• zgłaszanie do ubezpieczeń społecznych,
• prawidłowość i rzetelność obliczania, potrącania i opłacania składek oraz innych składek i wpłat, do których pobierania jest zobowiązany ZUS,
• ustalanie uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych i wypłacanie ich oraz dokonywanie rozliczeń z tego tytułu,
• prawidłowość i terminowość opracowywania wniosków o świadczenia emerytalne i rentowe,
• wystawianie zaświadczeń lub zgłaszanie danych dla celów ubezpieczeń społecznych,
• dokonywanie oględzin składników majątku płatników składek zalegających z opłatą należności z tytułu składek.
Z orzecznictwa wynika, że katalog spraw podlegający kontroli ZUS i określony powyżej nie jest zamknięty.
ZUS może przykładowo zweryfikować, czy umowa o pracę lub umowa zlecenia, na podstawie której dokonano zgłoszenia do ubezpieczeń, nie została zawarta dla pozoru lub w celu obejścia prawa, a zatem czy w ogóle może stanowić tytuł do ubezpieczeń. Potwierdził to Sąd Najwyższy w wyroku z 23 czerwca 2021 r. (I USKP 37/21).