Kolejną nowością w Kodeksie pracy jest wolne z powodu siły wyższej, w tym przypadku określenie „urlop” może być używane jedynie umownie. Wymiar „urlopu” z powodu siły wyższej jest bardzo ograniczony, jedynie dwa dni/16 godzin w ciągu roku.
Zwolnienie od pracy udzielane w wymiarze godzinowym dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tego pracownika. Niepełną godzinę zwolnienia od pracy zaokrągla się w górę do pełnej godziny.
Analogicznie ustala się czas zwolnienia dla pracownika, którego dobowa norma czasu pracy, wynikająca z odrębnych przepisów, jest niższa niż 8 godzin.
Pojęcie siły wyższej, będące podstawą do wzięcia wolnego, jest określane jako zdarzenie o charakterze nadzwyczajnym oraz niemożliwe do przewidzenia lub zapobiegnięcia.
W przypadku dnia wolnego z powodu siły wyższej przysługuje połowa wynagrodzenia. Ten przywilej jest dostępny w przypadku umowy o pracę jednak nie dotyczy umów cywilnoprawnych (umowa – zlecenie lub umowa o dzieło).
Kto może skorzystać ze zwolnienia z powodu siły wyższej
Uprawnienie do zwolnienia od pracy z powodu działania siły wyższej przysługuje pracownikom, to jest osobom zatrudnionym na podstawie:
- umowy o pracę,
- powołania,
- wyboru,
- mianowania lub
- spółdzielczej umowy o pracę.
Osobom zatrudnionym na podstawie umów cywilnoprawnych (np. umowa zlecenia, umowa o dzieło, umowa o świadczenie usług) zwolnienie od pracy z powodu siły wyższej nie przysługuje.
Kiedy należy się zwolnienie z powodu siły wyższej
Zwolnienie od pracy przysługuje pracownikowi w przypadku, gdy łącznie spełnione są następujące warunki:
- powodem zwolnienia jest działanie siły wyższej,
- siła wyższa dotyczy pilnych spraw rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem,
- niezbędna jest natychmiastowa obecność pracownika.
Siła wyższa nie ma ustawowej definicji. Mimo to posługuje się tym pojęciem szereg aktów prawnych, np. kilka przepisów Kodeksu cywilnego odwołuje się do siły wyższej jako przyczyny ograniczenia bądź wyłączenia odpowiedzialności za zobowiązania. Po wejściu w życie nowelizacji „siła wyższa” pojawi się także w Kodeksie pracy.
W doktrynie siła wyższa rozumiana jest jako zjawisko:
- o charakterze nadzwyczajnym,
- któremu nie można zapobiec normalnymi środkami oraz
- za które osoba zobowiązana (np. pracownik) nie podnosi odpowiedzialności.
Orzecznictwo sądów zwraca uwagę na trzy kryteria:
- zdarzenie musi mieć charakter zewnętrzny – ma swoje źródło poza działalnością poszczególnych podmiotów stosunku prawnego,
- zdarzenie ma być niemożliwe do przewidzenia – jego przewidzenie nie jest możliwe w świetle obiektywnej oceny sytuacji,
- za siłę wyższą można uznać jedynie zdarzenie niemożliwe do zapobieżenia – przy uwzględnieniu następstw, jakie niesie za sobą dane zdarzenie oraz możliwości jego zapobieżenia przy zastosowaniu współcześnie znanych możliwości.
Zwolnienie z powodu siły wyższej na wniosek
O sposobie wykorzystania w danym roku kalendarzowym zwolnienia od pracy z powodu działania siły wyższej, decyduje pracownik w pierwszym wniosku o udzielenie takiego zwolnienia złożonym w danym roku kalendarzowym.
Czy pracodawca musi dać wolne pracownikowi
Pracodawca jest obowiązany udzielić zwolnienia od pracy z powodu działania siły wyższej, na wniosek zgłoszony przez pracownika najpóźniej w dniu korzystania z tego zwolnienia.
Czy pracownik po zwolnieniu wraca na to samo stanowisko
Po zakończeniu zwolnienia od pracy z powodu działania siły wyższej pracodawca ma obowiązek dopuści pracownika do pracy na dotychczasowym stanowisku, a jeżeli nie jest to możliwe – na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem tego zwolnienia na warunkach nie mniej korzystnych od tych, które obowiązywałyby, gdyby pracownik nie korzystał ze zwolnienia.
Czy zwolnienie z powodu siły wyższej przechodzi na rok następny
Zwolnienie od pracy z powodu działania siły wyższej, które nie zostało w całości lub części wykorzystane w danym roku kalendarzowym nie podlega przeniesieniu na kolejny rok, a co za tym idzie – przepada. Z nowym rokiem kalendarzowym liczba godzin lub dni tego zwolnienia będzie dostępna do wykorzystania na nowo.